Ontdek de ukelelehals en haar geheimen

Welkom in het wonderlijke universum van de ukelelehals. In deze blogpost leiden we je door het landschap van frets, noten, toonladders en de muziektheorie erachter. Wil jij alle ins en outs van je kleine instrument als geen ander begrijpen? Mooi, laten we snel beginnen.

Geschatte leestijd: 14 minuten

Kern van dit artikel

Wanneer we spelen op de ukelele, bewegen we op en neer over de ukelelehals. Dit is een avontuur in de wereld van noten. Zie deze blogpost daarom als je navigator die je helpt om nieuwe akkoorden, intervallen en toonladders op verschillende frets te verkennen.

In dit artikel leggen we eerst de noten op de hals uit. Daarna laten we je zien hoe je belangrijke intervallen kunt vinden, zoals het octaaf, de kwart en de kwint. Met die kennis op zak ronden we af met een uitleg over hoe je de C-majeur toonladder op je ukelele kunt vinden. Al deze basiskennis helpt je de ukelelehals beter te begrijpen.

Stem je ukelele

Laten we beginnen met iets basaals. Elke fret op je ukelelehals vertegenwoordigt een bepaalde noot en soms kan het zelfs twee noten combineren. Oké, that escalated quickly. We zullen het stap voor stap uitleggen, te beginnen met de open snaren. 

Een open snaar verwijst naar het bespelen van een snaar zonder deze in te drukken. In de figuur hieronder kun je zien welke noot voor welke open snaar staat. De letters zijn dezelfde als die je ziet op je stemapparaat, wanneer je jouw ukelele stemt. 

Noten op de ukelelehals

Hier is de ukelelehals met de belangrijkste noten aangegeven. Natuurlijk zijn dit niet de enige noten op je instrument, maar daar komen we zo op. Kijk eerst maar eens naar het figuur hieronder.

Zoals je ziet, zijn sommige noten buren – ze liggen op aangrenzende frets (zoals de E en de F). Andere noten worden door één fret gescheiden (zoals de A en de B). In de muziektheorie kennen we verschillende afstanden tussen noten. Met verschillend bedoelen we eigenlijk dat er maar twee soorten zijn: een hele toon en een halve toon.

Bekijk alle zeven noten (C, D, E, F, G, A, B) in de figuur hieronder.

Stel je een piano voor. Alle noten hierboven zijn witte- en zwarte toetsen. Als we van C naar D gaan, kruisen we een zwarte toets – dat betekent dat we daar een hele toonafstand hebben. Als we van E naar F gaan, hebben we geen zwarte toets – we hebben hier te maken met een halve toonafstand.

Dit is natuurlijk een nogal korte uitleg van de theorie. Als je echt geïnteresseerd bent in de ins en outs van halve tonen en hele tonen, kijk dan eens naar onze muziekwoordenboek artikelen over deze onderwerpen.

Hele toon – één fret omhoog of omlaag?

Oké, eerlijk is eerlijk, tot nu toe hebben we heel veel theorie naar je hoofd gegooid. Maar hoe komen al deze stukjes muziektheorie samen op de hals van je ukelele? Laten we bij het voorbeeld van de C- en D-noten blijven. Kijkend naar de hals zien we dat de C zich op de derde fret van de eerste (A) snaar bevindt.

Zoals we al lieten zien in het voorbeeld van de piano, zit er een zwarte toets tussen C en D. Hetzelfde is het geval op de ukelele: we slaan de vierde fret over. Daarom bevindt de D-noot zich op de vijfde fret van de A-snaar. Zie de afbeelding hieronder.

Halve toon – één fret omhoog of omlaag?

Voor de halve toon blijven we bij het voorbeeld van de E- en F-noten. Kijk goed naar de ukelelehals en probeer de E te vinden op de eerste (A) snaar. Zoals je kunt zien, bevindt die zich op de zevende fret.  

Weet je nog dat tussen de E en de F op de piano geen zwarte toets zit? Dus als de E op de zevende fret is, dan bevindt de F zich op welke fret? Correct, op de naastgelegen achtste fret.

Halve toon – één fret omhoog of omlaag?

We hebben al heel wat behandeld, maar er zijn nog een paar dingen die je moet weten voor je het hele plaatje ziet. Laten we het nu eens hebben over de zwarte pianotoetsen. In de muziektheorie hebben deze noten een voorteken. 

Je hebt deze symbolen waarschijnlijk al eerder gezien: # en b. De hashtag staat voor wat wij kruis noemen en de kleine b staat voor een mol. Als er geen symbool voor een noot staat, noemen we die neutraal. “Maar wat doen die kruizen en mollen?” We horen het je denken. 

Samenvattend komt het erop neer dat een kruis een bepaalde noot een fret hoger zet (een halve toon hoger), een mol een bepaalde noot een fret lager zet (een halve toon lager). De letter van een noot blijft hetzelfde, behalve de toevoeging van de symbolen kruis of mol. Ook voeg je bij het uitspreken de letters -is toe bij een kruis C# is Cis. Bij de mol is dat een -es Cb is een Ces.

Enharmonische equivalenten

Nu is het tijd om te praten over enharmonische equivalenten. Ja, dat is een mond vol, we weten het. De echte vraag is natuurlijk: wat betekent het? Laten we teruggaan naar het voorbeeld van de C en de D noten op de A-snaar van de ukelele. De C staat dus op de 3e fret en de D op de 5e fret. Wat ligt daartussen op de 4e fret? 

Op deze fret hebben we twee noten: C# (uit te spreken als Cis) en Db (uit te spreken als Des) – herinner je je de voortekens? Eigenlijk hebben C# en Db op de gitaar dezelfde toonhoogte, of klank zo je wilt, maar ze worden anders genoemd.

Weet je nog dat een kruis een noot een halve stap verhoogt en de mol de noot een halve stap verhoogt? De naam van de noot hangt dus af van de manier waarop je beweegt op de ukelelehals. Naar beneden heb je met een b (mol) te maken en naar boven met een # (kruis).

Dit is natuurlijk te simpel. De echte theorie is iets gecompliceerder: de naam hangt af van de huidige toonsoort. Sommige toonladders hebben een G#, andere toonsoorten hebben een Ab. De naam van de noot is afhankelijk van de toonsoort. Maar laat je vooral niet afschrikken door deze abracadabra. Het is een stukje muziektheorie voor gevorderden. In het plaatje hieronder zie je alle enharmonische mogelijkheden tot de twaalfde fret.

Intervallen op je uke: octaven, kwarten en kwinten 

Weet je hoe je octaven, kwarten en kwinten moet vinden op je ukelelehals? We laten je het zien met behulp van een paar handige afbeeldingen. Octaven, kwarten en kwinten zijn de basis van blues en rock ‘n roll, dus het is altijd goed om ze onder de knie te hebben. Bovendien maken kwinten en octaven deel uit van het beroemde powerakkoord. Ja, een powerakkoord is precies hoe het klinkt, rauw en krachtig. Genoeg reden om hierin te duiken.

Hoe vind je octaven en unisono’s op de ukelelehals?

Als we octaven spelen gebruiken we een paar snaren. Dit zijn geen aangrenzende snaren. We laten je twee manieren zien om octaven te spelen op je ukelele. De eerste optie is het bespelen van twee snaren die gescheiden zijn door één snaar. In dit geval hebben we twee combinaties op de ukelelehals: de 4e in combinatie met de 2e snaar, of de 3e in combinatie met de 1e snaar. 

Laten we het paar van de 4e en 2e snaar eens nader bekijken. De 4e snaar is gestemd in G en de 2e snaar is een, met deze snaren krijgen we in plaats van een octaaf een unisono – een noot van dezelfde toonhoogte, gespeeld op twee verschillende snaren op hetzelfde moment. 

Wanneer we de 3e en de 1e snaar samenspelen op de wijze zoals aangegeven in de afbeelding hieronder, krijgen we een octaaf interval. De pijlen wijzen de richting aan van de lagere naar de hogere toonhoogte.

Voor de tweede manier – en deze is niet erg bekend, dus kan het je geheime wapen zijn – bespelen we twee snaren die gescheiden zijn door twee snaren. Er is maar één combinatie voor de ukelelehals, deze bestaat uit het samenspel van de 4e en de 1e snaar.  

Laten we de 4e en de 1e snaar eens nader bekijken: ze zijn gestemd als respectievelijk een G en een A noot. Als je beide tegelijkertijd aanslaat zoals aangegeven op de afbeelding hieronder, dan hoor je als het goed is geen verschil, tenzij je ukelele ongestemd is natuurlijk. Dit komt omdat het daadwerkelijk dezelfde toon is. We noemen dit een unisono.

Oefen de octaven een tijdje en als je klaar bent gaan we verder met de intervallen voor de kwarten en kwinten. Hier zijn twee voorbeelden van unisono’s op het paar van de 4e en de 1e snaar.

Hoe vind je octaven en unisono’s op de ukelelehals?

We laten je een manier zien hoe je voor elke aangrenzende snaar deze intervallen makkelijk kunt vinden. In de afbeelding hieronder kun je zien hoe dit in zijn werk gaat. De pijlen wijzen de richting aan van de lagere naar de hogere toonhoogte.

Laten we eens goed kijken naar de 4e en de 3e snaar: de 4e snaar is hoger gestemd dan de 3e snaar – respectievelijk G- en C-noten. Op deze manier krijgen we een hogere toonhoogte op de 4e snaar dan op de 3e snaar. In plaats van kwart ontstaat er dus kwint.

Hoe vind je kwinten op de ukelele?

En nu we het toch over de kwinten hebben. Hier is de manier om ze te lokaliseren op aangrenzende snaren van de ukelelehals. Zoals in de vorige afbeelding wijzen pijlen de richting aan van de lagere naar de hogere toonhoogte.

Op dit punt ben je waarschijnlijk overweldigd door al deze lijnen en stippen. Maak je geen zorgen, neem je tijd! Hier is een goede oefening om hetgeen wat je geleerd hebt in praktijk te brengen. Kies een willekeurige noot op de ukelelehals en probeer alle drie de intervallen voor die noot te vinden: octaaf (op twee verschillende manieren indien mogelijk), kwart en kwint.

Toonladders spelen op de ukelele

Waarom is het belangrijk om bepaalde toonladders te kunnen spelen op je ukelele? Nou, het kennen van toonladders helpt om te begrijpen hoe een liedje tot stand is gekomen. Als je weet in welke toonsoort een liedje staat en je weet de toonladder te vinden, dan kun je mooi improviseren over het nummer. 

Er zijn veel verschillende soorten toonladders. In dit artikel laten we je zien hoe je de C-majeur vindt. Hiermee geven we je eigenlijk de sleutel tot een heleboel andere majeurtoonladders. Nieuwsgierig? Lees snel verder.

De C-majeurtoonladder

De C-majeurtoonladder is eenvoudig. Ze bevat namelijk geen kruizen of mollen. Op de piano speel je de C-majeur alleen op de witte toetsen. Wat betreft de ukelele hebben we heel goed nieuws: als je de C-majeurtoonladder eenmaal onder de knie hebt, dan kun je hetzelfde patroon van vingerzettingen toepassen vanaf elke fret. Elk ander startpunt is namelijk een andere toonladder. Klinkt cool, toch? Dat dachten wij ook. 

De noten die de C-majeurtoonladder bevat zijn: C, D, E, F, G, A, B en weer C. Weet je nog dat we het in het begin van dit artikel hadden over afstanden tussen noten? Hier is hoe de C-majeurtoonladder eruit ziet.

De C-majeurtoonladder

Laten we even inzoomen op hoe deze toonladder eruitziet op de ukelelehals. Ten eerste bevat ze natuurlijk tweemaal de C, namelijk op de de G-snaar 5e fret en de E-snaar 8e fret. Yup, dat is inderdaad een octaaf. 

Met andere woorden: alle andere noten die in de C-majeurtoonladder zitten, liggen tussen deze twee C’s. Op de afbeelding hieronder zie je het gehele patroon met alle vingerposities. Speel en luister goed hoe het klinkt.

Andere majeurtoonladders op de ukelelehals

Kun je de C-majeur al spelen? Mooi, je boekt al vooruitgang! Oké, tijd om de volgende stap te zetten. Wat dacht je ervan om de D-majeurtoonladder te spelen? Denk erom: deze toonladder heeft precies hetzelfde vingerpatroon. Het enige verschil is de startpositie. 

Op welke fret moet je beginnen als je de D-toonladder wilt spelen? In het geval van de ukelele hebben we een D-noot op de 7e fret van de G-snaar. Verplaats je startpositie daarheen en speel hetzelfde patroon als dat je net deed voor de C-majeur.

Zoals je op de afbeelding hierboven ziet, blijft het patroon voor de D-majeurtoonladder hetzelfde. We hebben alleen onze startpositie twee frets naar boven verplaatst. En ja, dit is inderdaad hoe gemakkelijk het is om majeurtoonladders te spelen op je ukelele.

Slotgedachten

Barst je hoofd bijna uit elkaar van al deze nieuwe informatie en branden je vingers van het oefenen? Mooi! Je hebt ook echt hard gewerkt en misschien zie je niet gelijk het gewenste resultaat, maar houd in gedachten dat dit soort dingen nu eenmaal tijd kosten. Je weet nu wat de basis is. Het enige wat je nu nog moet doen is oefenen. Op deze manier vergroot je jouw kennis van de ukelelehals en daarmee verbeter je jouw vaardigheden. Bekijk voor inspiratie onze ukelelekanalen voor beginners, gevorderden en profs. Veel plezier en happy jamming!